Herbarium Pomeranicum, czyli wyjątkowy Wirtualny Zielnik Pomorza

Herbarium Pomeranicum – Zintegrowane wirtualne Herbarium Pomorza

Przemysław Baranow, Katarzyna Wszałek-Rożek

W obecnym czasie, kiedy dynamika środowiska naturalnego jest niezwykle intensywna i często wiąże się z silną antropopresją prowadzącą do zubożenia środowiska w zakresie jego różnorodności biologicznej, dokumentacja tej różnorodności ma ogromne znaczenie.

Najefektywniejszą formą takiej dokumentacji w zakresie flory i mykobioty jest tworzenie kolekcji zielnikowych. Zakonserwowane i przechowywane okazy są źródłem informacji na temat bioróżnorodności, materiałem do wszelkich porównawczych badań taksonomicznych, morfologicznych, anatomicznych czy ekologicznych. Gromadzone na przestrzeni lat materiały zielnikowe stanowią materiał dokumentujący miejsca ich pochodzenia,co z kolei pozwala na prowadzenie wielu analiz geograficznych , uwzględniając modelowanie zmian zasięgu gatunków chociażby w wyniku ocieplenia klimatu. Coraz częściej zbiory zielnikowe są także źródłem materiału genetycznego (DNA) wykorzystywanego do badania różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym.

Zbiory tego typu przechowywane są w herbariach, czyli zielnikach. To instytucje powoływane przy uczelniach wyższych, ośrodkach badawczych i muzeach przyrodniczych zajmujące się gromadzeniem, badaniem i przechowywaniem wszelkiego typu zbiorów botanicznych i mykologicznych (grzyby i porosty).

Projekt Herbarium Pomeranicum – Zintegrowane wirtualne Herbarium Pomorza – Herbarium Pomeranicum – digitalizacja i udostępnienie zbiorów herbariów jednostek akademickich Pomorza poprzez ich połączenie i udostępnienie cyfrowe obejmuje cztery zielniki:

a) Herbarium Universitatis Gedanensis UGDA – zielnik Uniwersytetu Gdańskiego,

b) Herbarium Slupensis, SLTC –zielnik Akademii Pomorskiej w Słupsku,

c) Herbarium Stetinensis, SZUB –zielnik Uniwersytetu Szczecińskiego,

d) Szczecin Diatom Culture Collection SZCZ Szczecińska Kolekcja Okrzemek, Uniwersytetu Szczecińskiego (skróty nazw herbariów, tak zwane akronimy, przyjęto za Index Herbariorum – spisem wszystkich działających na świecie herbariów prowadzonym przez zielnik przy The New York Botanical Garden).

Celem projektu jest zdigitalizowanie i udostępnienie za pośrednictwem ogólnodostępnej internetowej bazy danych najcenniejszych okazów z pomorskich kolekcji. W ramach projektu (digitalizacji poddanych zostanie 468 000 alegatów (arkuszy zielnikowych), z czego aż 300 000 pochodzi z Kolekcji Uniwersytetu Gdańskiego, 108 000 z Uniwersytetu Szczecińskiego i 60 000 z Akademii Pomorskiej w Słupsku.

Możliwość korzystania z tych zasobów w formie cyfrowej z pewnością wprowadza innowacje w zakresie dostępu do wiedzy botanicznej i mikologicznej gromadzonej w zielnikach. Tym samym zbiory stają się zasobami otwartymi i zbliżonymi do standardów światowych. Zagadnienie digitalizacji i udostępniania zasobów przyrodniczych o znaczeniu naukowym i muzealnym jest bowiem powszechnym na świecie procesem, obydwa się w wielu krajach na wszystkich kontynentach, w ośrodkach naukowych (Kew Herbarium, Wielka Brytania; Herbarium of Natural History Museum, Londyn, Wielka Brytania; Paris Herbarium, Paryż, Francja). Włączenie polskich herbariów w ten ogólnoświatowy trend z pewnością spotka się z zainteresowaniem naukowców i osób szeroko związanych z zagadnieniami przyrodniczymi. Jednocześnie zwiększenie dostępności do zasobów poprzez ich cyfrową archiwizację i udostępnianie stanowi ważny krok w globalnym pojmowaniu zjawiska bioróżnorodności i daje szerszy kontekst badania tego zjawiska.

Skany okazów o bardzo wysokiej rozdzielczości pozwolą nie tylko wnikliwie analizować cechy morfologii każdego okazu. Dołączone do nich informacje geolokalizacyjne pozwolą analizować rozmieszczenie wybranych gatunków czy różnorodność wybranego obszaru. Możliwość sortowania danych pozwoli korzystać z nich bez straty czasu na szukanie potrzebnych informacji.

Nie można pominąć korzyści jakie zdigitalizowane i udostępnione dane przyniosą w kontekście ochrony dóbr o znaczeniu kulturowym i muzealnym, zielniki stanowią bowiem także swoistych zapis przeszłości. Cześć materiałów pochodzi bowiem z bardzo odległych historycznie czasów, stanowi dokumentację pracy dawnych farmaceutów i zielarzy, stanowi zbiór informacji o znaczeniu etnograficznym. Jest także unikatowym dowodem ludzkiej odwiecznej fascynacji światem przyrodniczym i zgłębiania jego tajemnic.

*Projekt Herbarium Pomeranicum – „Zintegrowane wirtualne Herbarium Pomorza – Herbarium Pomeranicum – digitalizacja i udostępnienie zbiorów herbariów jednostek akademickich Pomorza poprzez ich połączenie i udostępnienie cyfrowe” w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020. Oś Priorytetowa nr 2 „E-administracja i otwarty rząd”. Działanie nr 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego”. Poddziałanie nr 2.3.1 „Cyfrowe udostępnienie informacji sektora publicznego ze źródeł administracyjnych i zasobów nauki” (typ II projektu: „Cyfrowe udostępnienie zasobów nauki”)