Roślinni „drapieżcy”

Każdy z nas może zostać odkrywcą terenów, gdzie pojawiają się obce dla naszego ekosystemu gatunki roślin i mieć swój udział w tworzeniu interaktywnej pomorskiej bazy danych rozmieszczenia takich roślin. Stacja Biologiczna Uniwersytetu Gdańskiego zaprasza do wspólnych działań na rzecz ochrony przyrody.

Dość często słyszymy o obcych gatunkach zwierząt zagrażających rodzimym ekosystemom, tymczasem równie groźne dla naszej przyrody są niektóre gatunki flory. Gatunki obce to organizmy, które nie występują w naturalnych warunkach i zostały sprowadzone, świadomie, bądź nie, przez człowieka: – Gatunki roślin obcego pochodzenia możemy podzielić na dwie kategorie. Takie, które przywędrowały z człowiekiem świadomie (dostosowujemy ich genotyp do warunków lokalnych) oraz te, które sprowadzamy nieświadomie. Część z gatunków, które sprowadziliśmy, to tak zwane królowe jednej nocy. Są to rośliny, których nasionko nie jest w stanie przezimować. Gatunki inwazyjne mają natomiast to do siebie, że w bardzo sprytny sposób potrafią się przystosować do lokalnych warunków. Mają w sobie cechy roślinnego drapieżcy: masowo produkcją nasiona i szybko się przemieszczają wypierając gatunki rodzime – wyjaśniała dr Katarzyna Żółkoś, kierowniczka Stacji Biologicznej Uniwersytetu Gdańskiego w Górkach Wschodnich.

Nawłoć kanadyjska, niecierpek gruczołowaty, czeremcha amerykańska, kolczurka klapowana i wiele innych – te ładnie brzmiące nazwy roślin, zagrażają naszemu rodzimemu ekosystemowi. Niektóre z nich, takie jak na przykład najbardziej chyba znany barszcz Sosnowskiego, są bezpośrednim zagrożeniem dla człowieka (poparzenia tą rośliną porównuje się do poparzeń trzeciego stopnia), inne, jak nawłoć, dla rodzimej fauny są tzw. pustą bombą kaloryczną dla pszczół, jeszcze inne, jak np. rdestowce – są zagrożeniem dla innych gatunków roślin, zabierając ogromne ilości wody i substancji odżywczych.

Aby z „obcym” walczyć, trzeba najpierw go rozpoznać. Na stronie internetowej Stacji Biologicznej Uniwersytetu Gdańskiego naukowcy prowadzą bazę danych roślin inwazyjnych. Jest ona efektem realizowanego przez Stację projektu Obcy atakują– młodzi odkrywcy badają rośliny inwazyjne, w ramach którego uczniowie pomorskich szkół m.in. odnajdowali i zaznaczali na mapie województwa pomorskiego miejsca występowania obcych gatunków roślin.

– Projekt został zakończony, ale cały czas można współtworzyć interaktywną bazę danych takich roślin. Wykorzystajmy nasze letnie spacery i wędrówki do obserwowania przyrody i stwórzmy wspólnie pomorską mapę obcych gatunków roślin – zachęcała dr Katarzyna Żołkoś.

Wystarczy zarejestrować się na stronie: https://obcyatakuja.ug.edu.pl (można to zrobić za pomocą nicku), przesłać zdjęcia roślin i wypełnić ankietę. Na stronie są pomocne materiały, ich zdjęcia i opisy, dzięki którym możemy nauczyć się rozpoznawać obce gatunki roślin. Nadsyłane informacje są weryfikowane, a mapa tych gatunków aktualizowana.

Dodatkowo została stworzona specjalna ścieżka edukacyjna, dedykowana fragmentowi Wyspy Sobieszewskiej – Górkom Wschodnim. Spacer trwa około półtorej godziny, a na trasie, obejmującej dwadzieścia przystanków, możemy oglądać rośliny inwazyjne i rozwiązywać zadania za pomocą kodów QR (aplikacja nie jest potrzebna). To znakomita letnia propozycja spędzenia wolnego czasu, zwłaszcza, że dodatkowo Stacja Biologiczna UG zaprasza w okresie letnim na spacery edukacyjne: zwiedzanie laboratorium wydmowego oraz ścieżki dendrologicznej z przewodnikiem oraz na spacer z botanikiem: https://stacjabiologiczna.ug.edu.pl/

Warto zaznaczyć, że gatunki inwazyjne występują głównie na terenach, które zostały przekształcone przez człowieka: - Jeżeli popatrzymy na południową i wschodnią Polskę, to nie mamy już właściwie o co walczyć. Takie gatunki zasiedliły już tam naturalne lub zbliżone do nich układy ekologicznie. Natomiast na Pomorzu, jesteśmy jeszcze „dzień przed”. Mamy szansę nie wpuścić niektórych „obcych” do naszych lasów i innych naturalnych ekosystemów – podsumowała dr Katarzyna Żółkoś.

Ostatnia rozmowa z dr Katarzyna Żółkoś pt. „Roślinni drapieżcy” znajduje się na „Portalu Naukowym UG”: Roślinni drapieżcy – ostatni wywiad z dr Katarzyną Żółkoś | Aktualności - Uniwersytet Gdański (ug.edu.pl)

Dr Katarzyna Żółkoś, kierownik Stacji Biologicznej im. Profesora Fryderyka Pautscha Uniwersytetu Gdańskiego, odeszła nieoczekiwanie. To wielka strata dla społeczności naszej uczelni. Pracowała z ogromną pasją i była zaangażowana w działania edukacyjne na rzecz ochrony przyrody. 15 czerwca 2021 roku przeprowadziłam z nią wywiad na temat roślin inwazyjnych i podsumowania projektu: Obcy atakują. – młodzi odkrywcy badają rośliny inwazyjne. Nie wiedziałam, że ostatni. Pani Doktor zależało, aby w duchu idei citizen science rozpropagować wśród mieszkańców Pomorza możliwość wprowadzania nowych lokalizacji roślin inwazyjnych rozprzestrzeniających się w naszym regionie i wspólnego tworzenia mapy tych gatunków oraz ścieżkę edukacyjną dedykowaną Górkom Wschodnim. Ten artykuł jest podziękowaniem dla jej wielkiego serca i pracy na rzecz naszej uczelni i ochrony środowiska.

O projekcie:

Projekt Obcy atakują – młodzi odkrywcy badają rośliny inwazyjne realizowany był w latach 2019-2020 przez Stację Biologiczną Uniwersytetu Gdańskiego. Przedsięwzięcie było współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Wiedza, Edukacja i Rozwój. Projekt miał przede wszystkim charakter edukacyjny i skierowany był do uczniów pomorskich szkół. Celem było m.in. poszerzenie wiedzy o funkcjonowaniu ekosystemów, wpływie presji człowieka i roli gatunków inwazyjnych w przyrodzie. Niemal 200 uczniów z 12 pomorskich szkół pod okiem badaczy ze Stacji Biologicznej UG pomagało w opracowaniu interaktywnej bazy danych, dotyczącej rozmieszczenia na terenie województwa pomorskiego, obcych gatunków roślin (w wyniku samodzielnej pracy uczniów powstała baza stanowisk roślin inwazyjnych w woj. pomorskim, która liczy 528 notowań dla 24. różnych gatunków), a niemal 250. uczniów wzięło udział w grze terenowej, w której rozpoznawali rośliny inwazyjne i rozwiązywali zagadki. Efektem projektu jest również strona internetowa, na której zamieszczone są pomocne informacje na temat obcych gatunków roślin, zdjęcia i szczegółowe opisy. W 2021 roku udostępniona została gra terenowa „Obcy atakują” w wersji online. Cały czas otwarty jest również indywidulany dostęp do interaktywnej bazy danych występujących w województwie pomorskim obcych gatunków roślin. Każdy może zarejestrować się na stronie i pomóc w aktualizowaniu mapy z miejscami występowania tych roślin. Potrzebne informacje na stronie: https://obcyatakuja.ug.edu.pl