Ĉu Vi diri en esperanto ?
Dawno temu, w jednej z kreskówek usłyszałam po raz pierwszy w życiu słowo „esperanto”. Byłam przekonana, że to neologizm, powstały w celu rozbawienia widza. Potem tajemnicze pojęcie obijało mi się co jakiś czas o uszy. Dopiero niedawno postanowiłam zgłębić temat i wyjaśnić, sobie i tym, którzy również nie mieli wcześniej okazji zaprzyjaźnić się z owym słowem, co to jest za twór.
Esperanto to język międzynarodowy, stworzony sztucznie przez polsko-żydowskiego lekarza okulistę, Ludwiga Zamenhofa w 1887 roku. Język opiera się na bazie języków indoeuropejskich, głównie romańskich i germańskich. Prosta gramatyka i swobodny styl miały sprawiać, że nauka języka będzie łatwa, szybka i przystępna dla każdego. Słownictwo polegało na dodawaniu odpowiednich przedrostków i przyrostków do rdzenia słowa, dla przykładu: san- (zdrow-); malsana (chory/chora); sanstato (stan zdrowia); kontraumalsanterapio (terapia przeciw chorobie) etc. Słowotwórstwo jest na tyle elastyczne, że można samemu wymyślać nowe określenia, dlatego uważa się go za jeden z najbardziej produktywnych języków z potencjalnie nieskończoną liczbą słów.
Co było bodźcem do stworzenia sztucznego języka?
Ludwig Zamenhof urodził się w Białymstoku w drugiej połowie XIX wieku. Wówczas miasto zamieszkiwały aż cztery grupy narodowościowe: Polacy, Rosjanie, Niemcy i Żydzi. Każda grupa władała własnym językiem, co często powodowało wiele konfliktów i nieporozumień. Zamenhof postanowił podjąć wyzwanie „scalenia” tamtejszego społeczeństwa tak, by wszyscy stali się dla siebie bliżsi. W 1887 roku wydał pierwszy podręcznik do nauki esperanto i rozesłał po świecie, oczekując reakcji. Nowy język miał być uznawany jako lingua franca.
Esperanto znalazł uznanie, zwłaszcza na terenie ówczesnego Imperium Rosyjskiego i Europy Środkowej. W 1905 roku zorganizowano nawet pierwszy Światowy Kongres Esperanto. Niestety, od lat 20. XX wieku popularność języka zaczęła zanikać. Nie wiadomo konkretnie dlaczego. Przyczyną mógł być fakt, iż Francuzi obawiali się, że ich najważniejszy wtedy język w stosunkach międzynarodowych straci na znaczeniu albo Niemcy obawiali się jego ponadnarodowego charakteru, co kojarzyło im się z bolszewizmem. Warto wspomnieć, że esperanto nigdy nie trafiło do szkół, władali nim głównie pasjonaci.
Esperanto do dzisiaj jest w użyciu. Podobno włada nim co najmniej dwa miliony osób z ponad stu krajów świata. Interesującym jest fakt, że żyje obecnie kilkaset native speaker’ów. Ich rodzice byli szczególnie mocno zaangażowani w rozpowszechnianie języka. Na stronie Polskiego Związku Esperantystów[1] można wyczytać, że istnieje „bogata oryginalna literatura” w tymże języku, a wiele innych światowych dzieł zostało nań przetłumaczone. Sam Julian Tuwim, miłośnik zabawy językiem, przełożył wiele swoich wierszy, a także wiele utworów Leopolda Staffa na esperanto.
Utworzony przez Zamenhofa język ma nawet swój symbol- flagę w kolorze biało-zielonym. Biały ma oznaczać pokój i neutralność, natomiast zieleń- nadzieję. Łączy się to spójnie ze słowami samego twórcy: "Wewnętrzna idea Esperanta to: na neutralnym fundamencie językowym zburzyć mury pomiędzy ludami i spowodować, by każdy z ludzi widział w swoim bliskim tylko człowieka i brata"[2].
Pomysł stworzenia języka dla zjednoczenia ze sobą ludności, to bardzo szlachetny cel. Nie jestem w stanie sobie wyobrazić, jak bardzo Zamenhof musiał być zdeterminowany, by podjąć się tak karkołomnego, logistycznie i lingwistycznie, zadania. Mam wrażenie, że my, jako homo sapiens często nie doceniamy mocy języka. Jego rolę w życiu człowieka pięknie ujął wspomniany wcześniej Julian Tuwim: „Poznając, rozwijając język, wychowujemy się, poznajemy świat, poznajemy ludzi i w końcu poznajemy nas samych”. Zaiste, nie pozostaje mi nic innego, jak tylko usiąść za chwilę do słownika i zacząć od poznawania poprawnej polszczyzny. A potem, kto wie, może za kilka lat napiszę felieton w języku esperanto.
Zuzanna Gabrel